1 - ÇAMLIK MİLLİ PARKI ;
Çamlık Milli Parkı 1958 yılında Yüksek İcra Vekilleri Heyetinin 05.02.1958 tarih ve 4/9909 sayılı kararı ile mili park ilan edilmiş ve tapuya şerh konularak, belediyeye ait olan bu alanın 49 yıllığına izin ve irtifak hakkı Orman Bakanlığına devredilmiştir.
Halen tescilli olarak 264 hektar olan Çamlık Milli Parkı, Türkiye'nin ilk milli parkı’dır. Yozgat Çamlığı Milli Parkı 1982 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Kafkas Çamı (Pinus nigra Arn. Subsp. Pallasiana) denilen 400 – 500 yaşlarında Karaçam türünü barındırmaktadır. Bu çam türü Türkiye'de sadece Çamlıkta bulunmakta ve halen tohum verebilmektedirler. Ayrıca Çamlıkta 43 familya ve 144 cins içinde toplam 212 bitki türü yaşamakta olup, bunların içinde 30 yakın endemik tür bulunmaktadır. Bu nedenle Yozgat Çamlığında botanik turizm potansiyeli de bulunmaktadır.
Milli Parkta yine Orta Anadolu'nun mevcut bilinen hayvan türlerinin yanında Beyaz Kartal olarak bilinen, Amerika'ya has Altın Kartallar 1992 yılına kadar görülmekte idi.
Bu Bilgilere göre, Çamlık içindeki 30 yakın endemik bitki türü, Amerika'nın Beyaz Kartalı ve sadece Çamlıkta bulunan Karaçam türlerinin korunması ve tanıtılması amacıyla sosyal, kültürel ve turizm faaliyetlerine uygun olması, özellikle yakın çevresinin açık hava rekreasyon ve dinlenme ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla milli park ilan edilmiştir. Bu gün Çamlık Milli Parkı Adeta Yozgat İlimizin akciğerleri konumundadır.
2 - SAAT KULESİ : (Kültür Turizmi)
Çarşı içerisi merkezde bulunan saat kulesi, 1897 yılında dönemin belediye başkanı Ahmet Tevfiki Zade tarafından Yozgatlı Şakir ustaya yapılmıştır. Şehrin orta yerinde kurulmuş, kare pirizma şeklinde uzun bir kuledir. Aşağıdan yukarıya doğru genişleyen enine silmelerle altı kata bölünen kulenin üst kısmı şerefe gibi bir terasla çevrilidir. En üst kısımda çan şeklinde bir külah vardır. Saat çanı 250 kg. ağırlığında olup, her yarım ve tam saatte isabetli olarak (çalar) vurur. Kuleye çıkış kuzeyden, yuvarlak kemerli kapıdan olur. Şerefeli kısmın altında üç kat aşağı doğru her katta küçük yuvarlak kemerli bir pencere bulunur.
3 - BÜYÜK CAMİİ (ÇAPANOĞLU) : (İnanç Turizmi)
Köseoğlu Mahallesinde olan ve iki kısımdan meydana gelen caminin birinci kısmı Çapanoğlu Mustafa Bey tarafından
1779 tarihinde yaptırılmış olup, 1795’de kardeşi Süleyman Bey tarafından genişletilmiştir. İnşaatından 16 yıl sonra yapılan bu ilave ile cami, iç cami ve dış cami olmak üzere 2 kısımdan oluşmuştur. İç cami beyaz dış cami ise açık kahverengi kesme taşlardan yapılmıştır. Birçok özellikleri ayrı olan bu kısım birbiriyle uyumlu niteliktedir. Camide canlı renkler kullanılarak yapılan motifler kubbelerin sanatsal ve görsel estetiğini destekler niteliktedir.
Bu gün camiye girerken en dıştaki küçük giriş revakındaki, kapının iki yanındaki kemer aynalıklarında, simetrik iki ağaç arasında binalar olmak üzere tasvirler göze çarpar. Bunlardan birinde kule ve büyük yapılar, diğerinde tek minareli bir camii ve yine saray olduğu düşünülen yapılar işlenmiştir. Bunların Yozgat görüntüleri olduğu tahmin ediliyor. Kule saat kulesine, tek minareli camii bu caminin kendisini temsil etse gerektir. Yapı tasvirleri başarılı sayılır. Ağaçlardan natüralist diyebileceğimiz bir doğrulukla verilmiştir. Yalnız tepeler ve üzerindeki otlar minyatür resimlerin özelliklerini taşımaktadır. Bu revakın tonozlarında, kubbe ve pandantiflerinde kıvrık dallar yapraklar kaplar içinde çiçek motifleri ve çeşitli meyveler tasvir edilmiştir. İçeride bu büyük ek mekândan asıl hareme, yapının ilk taç kapısı olan ve mihrap, minberi gibi renkli mermerle barok üslupta hazırlanan zengin ve görkemli giriş kompozisyonundan geçilir. Sultani eserler sayabileceğimiz mihrap ve minber hesaba katılmazsa, onarımda epeyce değişikliğe uğrayan haremin süslemelerinde, ilk özelliğini yitirmeden kalanlar sahvel de görülmektedir.
4 – FATİH (KİLİSE) CAMİİ : (İnanç Turizmi)
İstanbullu oğlu mahallesinde olan camii, Çapanoğlu (Büyük) camisinin kuzeybatısında olup ona 150m. Uzaklıkta ve uzun süre değişik amaçlarla kullanılan kilise 1996’da Fatih Camii adıyla camiye çevrilmiştir.
Harim doğu-batı doğrultusunda iki sıra üçayakla üç nefe bölünmüştür. Neflerin üzeri beşik tonozla örtülmüştür. Orta nef daha geniş tutulmuştur. Sütunlar yüksek kare kaideler üzerine oturur. Köşeleri volütlü ince başlıkları vardır. Doğuda dışarı taşmayan bir apsis yanlarında pastaforiom hücreleri bulunur. Batıda ise güney ve kuzey kanada doğru galeri gibi uzanan U şeklinde bir mahfili vardır. Güney cephede bir mihrap nişi açılmıştır. İç mekânı dikey eksende yer alan geniş yuvarlak kemerli alt ve üst pencereler aydınlatır. Batıda üç bölümlük bir narteks vardır. Narteksin üzeri düz tavanla örtülmüştür. Narteks bugün önü camekânla kapatılmış üç yuvarlak kemerle dışarı açılır. Narteks güneye ve kuzeye doğru dikdörtgen şeklinde taşan ve çift katlı bir dış görünüşe sahiptir. Narteksin kuzeybatısında çan kulesi yer alır. Fatih (Kilise) Camii kırma çatılı ve profili ince saçaklıdır. Camiin iç ve dışında süsleme yoktur.
5 - HAYRİ İNAL KONAĞI : (Kültür Turizmi)
Yozgat İli Merkez İstanbulluoğlu Mahallesi, Emniyet Caddesi üzerinde yer alan Hayri İNAL Evi Osmanlı Dönemi sivil mimari eserlerinin güzel örneklerinden olup, Gayri Menkul Eski Eserler Yüksek Kuruluğu Başkanlığınca 1979 yılında Korunması Gerekli Eski Eserler kapsamına alınarak tescillenmiştir. Konak, Kültür ve Turizm Bakanlığının katkılarıyla 2007 yılında Yozgat Belediyesi tarafından restore edilerek yöre turizmine kazandırılmıştır. Bu gün Belediye Konuk Evi olarak hizmet vermektedir. Konak bodrum kat hariç iki katlıdır. Bodrum taş, alt ve üst kat ahşap çerçeveler arası helik taş dolgu olarak inşa edilmiştir. Birinci ve ikinci kat yükseklikleri ve duvar köşeleri ahşap silmelidir. Bodrum kat pencereleri silme taş çerçeveli demir şebekelidir. Güney cephesi boydan boya çıkmalı olup, ikinci kat ahşap balkonlu, balkon demir şebekeli ve korkulukludur. Balkon ağaç konsollar üzerine bindirilmiştir. Binaya giriş güney cephedendir. Kapı ahşap olup çift kanatlıdır. Birinci kat pencereleri ahşap çerçeveli, dikdörtgen şekilli ve demir şebekelidir. İkinci kat balkon pencereleri birinci kat balkon pencerelerinin aynısıdır. Doğu cephesi boydan boya çıkmalıdır. Çatıda çıkmalar üzerinde çatı sundurmaları mevcuttur. Çatı alaturka kiremit döşemelidir. Kuzey cephesi ikinci katta iki cumbalı olup cumbalar ahşap konsollar üzerine bindirilmiştir. Cümle kapısı taş çerçeveli, yuvarlak kemerli olup kapı kanadı ahşaptır. Ahşap kapı üzerinde rozet motifleri vardır. Cümle kapısı abidevi bir durum arz etmektedir. Kapı üzerinde alaturka kiremit örtülüdür. Batı tarafında taş çerçeveli düz kemerli ahşap kanatlı bir giriş kısmı vardır. Ayrıca ahşap konsollar üzerine oturtulmuş cumba mevcuttur.
6 - YOZGAT MÜZESİ (NİZAMOĞLU KONAĞI) : (Kültür Turizmi)
Yozgat Merkez İstanbulluoğlu Mahallesindedir. 1871 de yapılan iki katlı binanın, taban ve duvarları ahşaptır. Uzun yıllar konut olarak kullanılmış, bir müddet Kız Sanat Okulu ve bir dönem de Tekel Deposu olarak hizmet vermiştir. 1985’te müze olarak ziyarete açılan konakta çok sayıda etnografik eser bulunmaktadır. Müzeye ait bahçe içerisinde iki bina bulunmaktadır. Bu binalardan biri idari, diğeri ise eserlerin teşhir edildiği Müze binasıdır.
Müze gerek ahşap işçiliğinden gerekse geç devir resim sanatından çeşitli örnekler sunar. Sergilenen resimler oldukça ilgi çekicidir. Konular arasında; ormanlık bir kıyıda görülen çoban ve sürüsü, ağaçlı koylar, ağaçlar arasındaki bir köy; çeşmeden su içen çoban ve atları, Yozgat'ın geçirdiği bir yangınla ilgili sahneler ve bazı savaş sahneleri sayılabilir. Müze’de sergilenen resimlerde bütün dinlerde kutsal kabul edilen kişi ve olayların tasvir edilmiş olması, konağı tüm semavi din mensupları için cazibe merkezi haline getirmiştir.
Müzede etnoğrafik ve arkeolojik eserler sergilenmekte olup, bu eserlerin çoğunluğu yöresel nitelik taşımaktadır. Ayrıca binanın içerisinde bir ihtisas kütüphanesi mevcuttur. Müzede envanterli toplam 7682 adet eser bulunmaktadır.
7 - KARSLIOĞLU KONAĞI : (Kültür Turizmi)
Osmanlı Devrine ait olup 1883 yılında yapıldığı bilinen konak 1929 ve 1936 yılları arasında Yozgat Belediye Başkanlığı yapan Yusuf KARSLIOĞLU tarafından satın alınarak uzun süre kullanıldığı için “ Karslıoğlu konağı” olarak adlandırılmıştır. Arkeoloji Müzesi olarak kullanılmak üzere 1977 yılında Kültür Bakanlığınca istimlak edilen konakta ilk restorasyon çalışmaları 1990 yılında tamamlanmıştır. Atatürk’ün Yozgat’a ilk gelişlerinde (3 şubat 1934) burada kaldığı ve daha sonrada uzun bir süre Vali Konağı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Konak şu anda İl Özel İdaresine tahsisli olup, restore edilerek Yozgat Valiliği Türk Sanat Müziği Korosu çalışmalarını burada yürütmektedir.
8 - BAŞÇAVUŞ CAMİİ : (İnanç Turizmi)
İstanbulluoğlu Mahallesinde bulunan camii 1800 – 1801 yıllarında Başçavuş Halil Ağa tarafından yaptırılmıştır. Batı tarafı hazire olarak kullanılmış caminin iç kısmında, ağaçtan oyma stilize dal ve çiçek motifleri ve sivri nal kemerli alçı işleri görülür. Tavan, eşine az rastlanan çıkmalı rozet, stilize edilmiş bitki ve kafes motiflerinden oluşan göbek motifleri ile ahşap oymadan ibaret bir süslemeye sahiptir.
Harim dikdörtgen planlı, düz tavanlıdır. İç mekân doğu ve batı duvarda üçer güney ve kuzeyde ikişer tane, dıştan içe doğru genişleyen dikdörtgen alt ve bunların üzerindeki üst pencereler aydınlatır. Mihrap güney duvarı ekseninde yarım yuvarlak silindirik gövdelidir. Minber mihrabın batısında, ahşap olarak yapılmıştır.
Harimin kuzeyinde, son cemaat yerinin üzerine doğru uzanan çift katlı bir son cemaat yeri vardır. Son cemaat yeri iç ve dıştan iki büyük ahşap direkle desteklenir. Mahfilin yan kanatları güneye (kıbleye )doğru dikey uzanan bir galeri oluşturur ve birbirlerine bağdadi kemerlerle bağlanmaktadır. Mahfilin orta kısmı balkon gibi güneye doğru çıkıntı yapar. Mahfile son cemaat yerinin güneybatı ve kuzeybatıdaki merdivenlerle çıkılır. Minare harim ile son cemaat yerinin birleştiği kuzeybatı köşede bulunur. Yapıt taşıdığı mimari özellikler ve günümüze kadar ibadet mekânı olarak kullanılan ildeki sayılı mekânlardandır.
9 - MİRALAY ŞERİFBEY KONAĞI (Sakarya İlköğretim Okulu) : (Kültür Turizmi)
1890’lı yıllarda Yozgat’ta alay komutanı olarak görev yapan Miralay Şerif Bey tarafından yaptırılmış, Hükümet konağı arkasında Üç katlı bir binadır. Köşelerde kesme taş, duvarlarda moloz taş kullanılmıştır. Bina iki katlı olup, kat yükseklikleri taş silmelerle belirlenmiştir. Giriş güneyden sağlanmış olup, kapı kanatları ahşaptır. Birinci kat kesme sarı taştan yapılmıştır. İkinci kat ahşap dikmeler arasına helik taş dolgu şeklinde inşa edilmiştir. Giriş cephesinde ise yuvarlak kemerli dokuz adet pencere yer almıştır. Üst katta da yine kemerli dokuz adet pencere bulunmaktadır. Pencere çerçeveleri taş silmelidir. Binanın doğu cephesinde yuvarlak kemer üzerine oturtulmuş konsollu cumba mevcuttur. Kemer üzerinde rozet motifleri vardır. Bina Halen Milli Eğitim Bakanlığınca okul olarak kullanılmaktadır. Atatürk’ün Yozgat İline teşriflerinde ikamet ettiği bir konaktır.
10 - ŞEYH NECDİ MESCİDİ (ESKİ HALK KÜTÜPHANESİ) : (İnanç Turizmi)
Camii uzun süre halk kütüphanesi olarak kullanılan ve son şeyhinin (Şeyh Necdi) ismiyle anılan cami eski Mevlevi dergâhı çarşı içinde lise caddesi üzerinde yer alır. Banisi Konyalı Şeyh El Hac Salih Sabri Dede Efendi bin hasandır. Harim enine dikdörtgen planlı düz tavanlı kırma çatılıdır. Güneyde silindirik gövdeli bir mihrap yanında yeni ahşaptan yapılmış minber yer alır. Harime doğu duvarının ekseninden kuzeye kayan bir kapıyla girilir. Ara mekânın doğusunda iki oda yer alır. Her iki odada kareye yakın dikdörtgen planlı ve üzeri tavanla örtülüdür. Güneydeki odanın güneye bakan duvarında camideki gibi silmeli yuvarlak kemerli üç alt penceresi vardır. Eskiden Mevlevihane olarak kullanıldığı söylenen yapı da kapatılmış bir sundurma yer alır. Zamanının günümüze ulaşan sayılı eserlerindendir.
11 - CUMHURİYET İLKOKULU (BOZOK ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜK) BİNASI :
(Kültür Turizmi)
Cumhuriyet İlkokulu Medrese Mahallesi Ankara- Sivas Tur güzergâhının sağındadır. Bodrum hariç iki katlıdır. Atatürk Devri Mimar Kemal Üslubu eseri olduğu söylenmektedir. Yapı Zamanın Maarif Vekili Necati Bey tarafından 1927’de Vali Ali Rıza Bey ve Maarif Müdürü Şevki Bey’in gayretleriyle yapımına başlanmış 29 Ekim 1930 da ilkokul olarak açılmıştır. Yapının kuzey tarafındaki girişi üzerinde oklun adı ve yapılış tarihleri yazılıdır. Kesme taştan yapılmış iki katlı, geniş saçaklı, kırma çatılı dikdörtgen planlı bir yapıdır. Doğu-Batı doğrultusunda uzanan yapının dört köşe ve ortası iki yönde çıkıntı yapar. Bin metrekarelik bir alanı kaplayan yapının alt ve üst katı aynı planlıdır. Bina Osmanlı dönemi yapılarını hatırlatır. Cumhuriyet İlkokulu şu an Bozok Üniversitesi Rektörlük binası olarak kullanılmaktadır.
12 – ARAP DEDE (TEKKE) CAMİİ : (İnanç Turizmi )
Camii, Tekke Mahallesi, Çamlık Caddesi ile Seyfi Ağa Caddesinin kesiştiği köşede yer alır. Camiinin kitabesi yoktur. Camiinin etrafını (kuzey hariç) çeviren hazire de tespit edilen en eski tarihli iki mezar taşı vardır. Bunlardan “H.1262 tarihli İsmail Ağa’nın eşine” ve diğeri ise “H.174 tarihli Abdullah Efendi’nin eşine” ait olanıdır. Bu iki mezar taşı da bize camiinin vakfiye tarihinden önce yapıldığının en güzel örnekleridir.
Harim kareye yakın dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende yarım silindirik gövdeli bir mihrap, yanında (batıda) yapılmış ahşap minber yer alır. Harimin kuzeyinde önü balkon gibi kuzeye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfile son cemaat yerinin kuzeydoğusunda, girişin yanındaki oda içerisinde bulunan merdivenle çıkılır. Batıdaki minber çok sade ve ahşaptan yapılmıştır. Doğudaki vaiz kürsüsü ise ince ahşap sütunlar üzerine oturan sade bir kuruluştur. Harimi doğu duvarda ve batı duvarda birer, güney ve kuzey duvarda ikişer alt pencere aydınlatır. Ayrıca yalnız güney cephede alt pencerelerin üzerinde küçük birer üst pencere daha vardır. Yapının iç ve dışında süsleme yoktur. Harime güney – kuzey eksenindeki yanları profili yuvarlak kemerli bir kapı ile girilir. Harimin kuzeybatı köşesinde kare kaideli, yuvarlak gövdeli bir minare bulunur. Minareye son cemaat yerinin kuzeybatı köşesindeki kapıdan çıkılır.
Camiinin çift katlı, yanları harimin uzantısı duvarla, alt önü camekanla kapalı çok küçük bir son cemaat yeri vardır. Son cemaat yeri sonradan ince bir duvarla ikiye ayrılarak doğu tarafı bir oda haline getirilmiştir. Son cemaat yerinin önünde ve doğusunda küçük bir haziresi vardır.
Camii kırma çatılı üzeri oluklu kiremit örtülü geniş saçaklıdır. Yapı sıvalı olduğu için malzemesi hakkında bir bilgiye sahip olamıyoruz. Ama minaresi sarı kesme kum taştan yapılmıştır. Tavan ve taban ahşap döşemelidir. ildeki önemli tarihi mekânlarındandır.
13 - CEVAHİR ALİ EFENDİ CAMİİ VE KÜLLİYESİ : (İnanç Turizmi)
Camii, Aşağıçatak Mahallesinde, eski Yozgat – Sungurlu yolu üzerinde, yoldan tahminen 1,5 m. Aşağıda inşa edilmiş olup, kırma çatılı kagir duvarlı, dikdörtgen planlı bir yapıdır. Harime giriş kapısı üzerinde bir kitabe bulunur.
Kitabesine göre camii, H.1202 / M. 1788 yılında, Çapanoğlu Süleyman Bey’ in vekilharcı Hacı Ahmet Ağa adına Cevahir (Cevheri) Ali Efendi tarafından yaptırılmıştır. Kitabenin alt kısmında, bu kitabeyi Şükri mahlasıyla saray hattatlarından Abdülkadir el – Şükri’ nin yazdığı belirtilmiştir. Camii ve mektebi külliye şeklinde yapılmış fakat mektebi günümüzde yıkılmıştır. Harim, dikdörtgen planlı, düz tavanlıdır. İç mekânı, her duvarda ikişer tane, dıştan içe doğru genişleyen dikdörtgen alt ve bunların üzerindeki üst pencereleri aydınlatır. Mihrap güney duvarı ekseninde yuvarlak silindirik gövdelidir. Minber mihrabın batısında ahşap bir eserdir. Harimin kuzeyindeki mahfil, son cemaat yerinin üzerine doğru uzanarak dıştan çift katlı bir son cemaat yeri görünümü kazandırmıştır. Son cemaat yeri dışta ve mahfil içte iki büyük ahşap direkle desteklenir. Mahfile harimin kuzeybatı köşesindeki merdivenlerle çıkılır. Üst güneye doğru (kıbleye dikey) uzanan bir galeri oluşturur. Bu galeri ince uzun 7 tane sütunçelere oturur ve birbirlerine bağdadi kemerlerle bağlanır. Mahfilin orta kısmı balkon gibi güneye doğru çıkıntı yapar. Mahfile kuzeybatıdaki merdivenlerle çıkılır. Minare harim ile son cemaat yerinin birleştiği köşede bulunur ve son cemaat yerinden çıkılır. Yapıda ahşap ve kalem işi süslemelere rastlanır. Çift sıra kasetlenmiş tavanın orta kısmı, kare şeklindeki, kat kat profillerle çerçevelenmiştir. Bu profillerin üzeri oyma ve kalem işi, bitkisel ve geometrik motiflerle bezenmiştir. Minber, çok sadedir. Korkulukları kafes oyma tekniği ile yapılmıştır. Harimdeki en güzel ahşap süslemelerden birisi de vaiz kürsüsünde görülmektedir. Ayrıca duvarlarda ve bazı kemer alınlıklarında madalyon içlerine yapılmış yazı motifleri de dikkatimizi çeker. Harimin daha süslü olma ihtimali varken, yapılan sıva ve onarımlar neticesinde bu süsler kaybedilmiş veya tahrip edilmiştir. Yapı dışında pek süsleme ile karşılaşmayız. Kare kaideli, çokgen gövdeli, soğan biçimli topuklu, kademeli silmeli şerefeli, geç devir özellikli tipik minaresi ve çift katlı son cemaat yeri ile dikkatimizi çeker. Yapıyı çevreleyen sarı kesme taştan yapılmış avlu duvarı vardır. Avluya, batı ve doğu yönündeki yuvarlak kemerli, Çapanoğlu Camii’ nin doğu kapısının benzeri olan ufak bir kapıdan girilir. Minarenin kuzey dibine Cevheri Ali Efendi kendisi için mezar yaptırmış fakat İstanbul’da ölmesi ile yerine anadan kardeşi Hacı Osman Ağa gömülmüştür. Mezarını yaptırdığı için onun hatırasına baş taşına adını ve vefat tarihini yazmışlardır. Kendi mezarı ise İstanbul Karacaahmet mezarlığın da yer alır.
14 - NAKIPZADE (HOŞYAR KADIN) CAMİİ : (İnanç Turizmi)
Köseoğlu mahallesindeki caminin harime giriş kapısı üzerindeki medrese kitabesine göre H.1260, M.1844 tarihinde II. Mahmut ‘un II. Kadını olan Hoşyar Kadın tarafından medrese ile birlikte yaptırılmıştır.
Kitabede Beyhan Sultan’ın manevi kızı, Mihrimah Sultan’ın kızı gibi görülen Hoşyar kadın, aslında Beyhan Sultan’ ın manevi annesi, Mihrimah Sultan’ın öz annesidir. Her iki kızının da kendinden önce öldüğü kitabede belirtilerek onların adına bu eseri yaptırdığı yazılıdır. Ayrıca, kitabe ustası Ziya isimli biridir.
Harim boyuna dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende beşgen gövdeli bir mihrap, yanında (batıda )korkulukları kafes oyma tekniği ile yapılmış orijinal ahşap minber yer alır. Mihrap renkli rehberlerden yapılmıştır. Doğu duvarda güneydeki pencerelerden ikisinin arasında, pencere içinden geçilerek çıkılan balkonumsu bir vaiz kürsüsü vardır. Vaiz köşkünün önü ahşap parmaklıkla, yanları taş silmelerle süslenmiş yuvarlak kemerlidir. Harimin kuzeyinde önü balkon gibi güneye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfille son cemaat yerinin kuzeydoğusundaki son cemaat yan duvarı içindeki merdivenlerle çıkılır. Harimi doğu ve batı duvarda üçer güney ve kuzey duvarda ikişer alt pencere ile onların üzerindeki üst pencereler aydınlatılır. Harimin kuzeyinde yanları harimin uzantısı duvarla, önü camekanla kapalı, dört sütun üzerine oturan üç yuvarlak kemerle dışarı açılan çift katlı bir son cemaat yeri vardır. Harim ile son cemaat yerini mihrap eksenindeki bir kapı halka biçimli kaval silmeli şerefeli bir minare bulunur. Minareye güneybatı köşedeki kapıdan çıkılır. Harim içinde süsleme olarak minberin kafes oyma tekniği ile yapılmış korkulukları, vaiz kürsüsü köşkü ve yanındaki selvi motifli bezemeler ile kesme taştan yapılan binanın duvarlarındaki silmeleri dikkate çeker.
15 - ŞEHZADE AHMET EFENDİ CAMİSİ VE TÜRBESİ : (İnanç Turizmi)
Taş Köprü Mahallesinde olan camii 1858–1859 yıllarında inşa edilmiştir.
Şeyh Hacı Ahmet Efendi tarafından yaptırılmış olup, kitabesi Terki mahlasıyla Hacı Ahmet Efendi tarafından yazılmıştır.
Harim boyuna dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende yarım silindirik gövdeli mihraplı, yanında (batıda) korkulukları kafes oyma tekniği ile yeni yapılmış ahşap minber yer alır. Minber, mihrap ve yanındaki ahşap süslemeler camiinin 1990’lardaki tamiratı sırasında yapılmıştır. Harimin kuzeyinde önü balkon gibi kuzeye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfile son cemaat yerinin kuzeybatısına, girişin yanındaki merdivenle çıkılır. Mahvilin altı ikiye bölünmüş, kuzeydoğu kısmı bir oda haline getirilmiş, batısında ise dört tane halvet hücresi yapılmıştır. Halvet hücrelerinin önünde, mahfili taşıyan direklerle hücreler arasında bir boşluk oluşmuştur. Mahvilin kuzey duvarında da altı tane halvet hücresi yer alır. Bu haliyle cami, tekke + cami görünümündedir. Camiye bağlı tekke, bu günkü caminin batısında ve 5 – 10 metre uzaklıktadır. Harimin doğu ve batı olmak üzere iki kapısı vardır. Doğudaki kapıdan türbe önündeki boşluğa, kuzeybatıdaki yuvarlak kemerli kapıdan da harime girilir. Harimin içinde süsleme olarak kasetleme tekniğiyle yapılmış tavanı ve üst kafesleri ile mihrap alınlığında ahşap üzerine; saray hattatlarından Abdülkadir el – Şükri’nin yazdığı “İhlas Suresi” ve pencereler üzerindeki boşlukta iki sıra şerit halinde devam eden “ Esmaül Hüsna” ve “Fetih Sureleri” dikkat çeker. Türbe içinde Şeyh Hacı Ahmet Efendi, iki oğlu ve torunu yatmaktadır.
16 – MUSA AĞA CAMİİ : (İnanç Turizmi)
Cami Nohutlu mahallesi Musa Ağa Sokağında yer alır. Kitabesine göre cami H.1215 - M.1800 yılında Çapanoğlu Süleyman Bey’in harem kethüdası Musa Ağa Bin Hasan tarafından yaptırılmıştır. Caminin doğu, kuzey ve batısında haziresi vardır. Mezarı camiin doğusunda ona 4 - 5 m. uzaklıktaki hazirede yer alır. Cami harim boyuna dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende silindirik bir mihrap yanında korkulukları kafes oyma tekniğinde yapılmış orijinal ahşap minber yer alır. Güneydoğuda ise korkulukları kafes oyma tekniğinde yapılmış vaiz kürsüsü yer alır. Mihrabın sağ ve sol kısmında taran çapı 37 cm, yüksekliği 74cm olan iki bakır şamdan yer alır. Son cemaat mahallinin kuzeydoğusunda kare kaideli çokgen gövdeli bir minare bulunur. Süsleme bakımından kafes oyma tekniği ile geometrik süslemeler bolca kullanılmıştır. Bunun yanında harimi dörtbir yandan çeviren sülüs yazı kuşağı yer alır. Yapının iç ve dışında başka süsleme yoktur. Ayrıca son cemaat yerinin tam karşısında bir çeşme kalıntısı yer alır.
17 - AKDAĞMADENİ KİLİSESİ : (İnanç Turizmi)
İlimiz Akdağmadeni İlçesi Tahmaz Mahallesinde bulunan kilisenin 1862 tarihinde yapıldığı kitabeden anlaşılmaktadır. Ön cephesi kesme taş, diğer cepheleri kesme mermer taşlardan yapılmış olan kilisenin, ön kısmında yuvarlak kemerli giriş boşluğu bulunmaktadır. Kemerler Ortada iki adet yuvarlak, yanlarda ise iki adet köşeli taşlarla birbirine bağlanmıştır. Giriş kapısı yuvarlak kemer süslemeli ve kapı üzerinde çerçeve içerisinde 11, çerçeve altında da 2 adet gerekçe kitabe mevcuttur. Kilisenin iç kısmı dikdörtgen planlı olup, tabanı taş döşelidir. Kilisenin içerisinde kiliseyi doğu, batı doğrultusunda üç eşit parçaya bölen sekiz adet yuvarlak sütun bulunmaktadır. Sütunlar birbirlerine yuvarlak kemer ve ağaç hatıllarla bağlanmıştır. Kilisenin iç kısmındaki sıva üzerinde yer yer renkli hac ve geometrik süslemeler gözükmektedir.
18-ESKİ HAPİSHANE BİNASI (Kültür Turizmi)
Eski Hapishane Binası İlimiz, Akdağmadeni İlçesindedir. Dikdörtgen planlı olan yapının iki girişi bulunmaktadır. Arka giriş Sakarya caddesine açılır. Yuvarlak kemerli ve demirli pencereli büyük kapı çarşı caddesine açılan esas giriş kapısıdır. Giriş kapısının dış duvarları tamamen kesme mermerden kaplıdır. Giriş kapısı yuvarlak kemerli ve kemerin ortasında oturan profilden bir aslan kabartması, iki yandan çember içerisinde eski yazı kitabe ve simetrik olarak dörder adet çiçek kabartma motifleri vardır. Bina üstlendiği mimari özelliklerle günümüzde zamana meydan okuyan sayılı yapılardandır. Bina Restore edilerek turizme kazandırılmıştır.
19-SAĞLIK OCAĞI (KÜPÇÜOĞLU EVİ) : (Kültür Turizmi)
İlimiz, Akdağmadeni ilçesinde bulunan bina kare planlıdır. İki katlı dış yüzeyinin köşe taşları kapalı ve pencere kemerleri düzgün kesme mermer taştan diğer kısımları basit mermerden yapılmıştır. Giriş kapısının önünde sekizgenli ve düz başlıklı iki mermer sütun ve girişin üstünde aynı özellikte olmak üzere bir balkon mevcuttur. Tavanı ise kabartma süslemelidir.
20 - OSMAN PAŞA (EMİRCİ SULTAN) TÜRBESİ : (İnanç Turizmi)
Yozgat ili Merkez ilçesine bağlı Osman Paşa Köyü’nde bulunan Osman Paşa Camisi’ne bitişik olan bu türbenin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır.
Ahmet Yesevi’ nin halifelerindendir. Lakabı şerifüddün, Babasının adı Muhammed’ dir. Emirci Sultan olarak bilinmektedir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Ölüm tarihi 1240’tır. Türbe içerisindeki sandukalardan birinin 1239 – 1240 tarihli Emir Sultan Şerefüddin İsmail Bin Muhammed’e aittir. Buna dayanılarak türbenin 1239 veya 1240 yıllarında yapıldığı anlaşılmaktadır. Türbesi Yozgat'ın Osmanpaşa kasabasındadır. Asıl adı Osman'dır. Babası çocukluğunda Ahmet Yesevi'ye gönderir. Ahmet Yesevi'nin yanında birçok kerametler gösterir bir gün Yesevi Dergâhına Çin'li tüccarlar gelir. Ülkelerinde ejderha türediğini ve insanları öldürdüğünü söylerler. Ahmet Yesevi Hazretlerinden yardım isterler. Ahmet Yesevi Dervişlerine Çin'e kim gitmek ister deyince dervişler "emir sizindir" derler ama içlerine de bir korku düşer. Bu sırada Osman Efendi gitmek istediğini söyler Ahmet Yesevi Osman'ın beline tahta bir kılıç kuşandırarak dualarla uğurlar. Osman Efendi tahta kılıcıyla Çin diyarında ejderhayı öldürür ve geri döner. Başından geçenleri ve ejderhayı nasıl öldürdüğünü hocasına anlatır. Ahmet Yesevi'de ona "Emiriçin" lakabını verir. Bu lakap zamanla bozularak Emirci'ye dönüşür ve Yozgat yöresinde, Osman Efendi hakkında bu lakap kullanılır. Osman Efendi bir görüşe göre Ahmet Yesevi'nin 1194 yılında vefatıyla Türkistan'da duramaz Rumeli'ye doğru yola çıkar, bir görüşe göre de Ahmet Yesevi'nin isteği ve iradesi doğrultusunda Anadolu'ya gelir daha sonra Yozgat'ın Keçikıran köyüne yerleşir bu sırada Sivas'a vali tayin edilen Selçuklu veziri, Emiri Çin'in şöhretini duyar yanına gelir sohbetinde bulunur, talebesi olur. Selçuklu Hükümdarına bir mektup yazarak valilikten istifa eder ve şeyh Osman'ın zaviyesi çevresindeki bir kaç köyü ve bir miktar araziyi satın alarak vakfeder. O günden sonra da tekkenin ad Osmanpaşa Tekkesi olur. Köyde bu günkü Osmanpaşa Kasabasıdır.
21 - GÖRPELİ TÜRBESİ : (İnanç Turizmi)
Yozgat ili Merkez ilçesine bağlı Görpeli Köyü’nde bulunan bu türbenin kitabesi bulunmadığından kime ait olduğu ve yapım tarihi bilinmemektedir. Türbenin yanında bir çeşme mahzeni bulunmaktadır.
22 - ÇAPANOĞULLARI AİLE TÜRBESİ;(İnanç Turizmi)
İlimiz Merkez İstanbulluoğlu Mahallesi’nde Cumhuriyet Meydanı yakınında bulunan Çapanoğlu Camisinin doğu cephesinde bulunan türbe 1777 – 1779 yıllarında cami ile birlikte Mustafa Bey tarafından yaptırılmıştır. Bunu belirten bir de vakfiyesi bulunmaktadır.
Türbe kesme taştan kare planlı olup, üzeri kubbe ile örtülüdür. Türbeye dış cami içerisine açılan yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. İç mekân güney ve doğuda iki, kuzeyde de dikdörtgen bir pencere ile aydınlatılmıştır. Bu pencerelerin üzerinde vitray pencereleri bulunmaktadır. Türbe içerisinde herhangi bir bezemeye rastlanmamaktadır. Yalnızca lahitler üzerinde “S” ve “C” kıvrımları, kabaralar, bitki motifleri, hançer, kılıç ve serviler kartuşlar içerisine işlenmiştir. Osmanlı mezar taşlarında görülen boyamalar burada da uygulanmıştır.
23 - ALİ ÇELEBİ TÜRBESİ : ( İnanç Turizmi)
Yozgat İli, Akdağmadeni İlçesi, Çalışkan Köyü’ndeki bu türbe içerisinde gömülü olan Ali Çelebi’nin kimliği hakkında bir bilgiye rastlanmamıştır. Yapı üslubundan XV. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. Kesme taştan baldaken tarzında bir türbe olup, kare planlıdır. L şeklindeki ayaklar arasında bulunan sivri kemerler küçük bir kubbeyi taşımaktadır. Türbe içerisinde kırık bir mezar taşı bulunmaktadır.
24 - MAHMUT ÇELEBİ TÜRBESİ : (İnanç Turizmi)
Yozgat ili Akdağmadeni ilçesi, Çalışkan Köyü’ndeki bu türbe Ali Çelebi Türbesi’nin yanındadır. Türbe içerisindeki mezar taşlarından öğrenildiğine göre, H.882 (1477) yılında yapılmıştır. Bu türbe Muşallim’in torunu Ali Çelebi’nin oğlu Mahmut Çelebi’ye aittir.
Türbe kare planlı olup, moloz taştan ve devşirme taşlardan yapılmıştır. Günümüze gelebilen kalıntılardan türbenin kuzey yönünün kapatıldığı ve diğer yönlere de sivri kemerlerle açıldığı anlaşılmaktadır. Türbe içindeki kırık mezar taşı üzerinde Kuran’ın 112..Suresi yazılıdır.
25 – ÇANDIR ŞAH SULTAN HATUN TÜRBESİ : (İnanç Turizmi)
Yozgat İli, Çandır ilçesinde bulunan bu türbe Dulkadir Hükümdarı Alaüddevle Bey’in oğlu Şahruh Bey’in karısı ve Şehsuvar Bey’in kızı Şah Sultan Hatun’a aittir. Türbe içerisindeki lahitte yazılı h.905 (1499–1500) tarihli kitabeden türbenin 1499–1500 yılları arasında yapılmış olduğu anlaşılmaktadır. Türbe oldukça düzgün kırmızı kesme taşlardan örülmüş, sekizgen gövdeli ve içten kubbe, dıştan piramidal çatıyla örtülü asıl bölümle, buraya doğrudan eklenmiş beşik tonozlu derin eyvan bölümünden oluşmuştur. Yapı duvar yüzeyinden hafif taşkın profillerle ve basık kemerli asıl girişin üzerindeki fazla derin olmayan beş sıralı mukarnaslarla değerlendirilmiştir. Mukarnas sıralarının altındaki boşlukta, içi katmerli çiçek motifleri yer alır. Yapının sekizgen yüzeyini kaplayan mermer levhalar üzerine kabartma harflerle Farsça beyitler yazılmıştır.
26 - ÇAYIRALAN ÇERKES BEY TÜRBESİ : (İnanç Turizmi)
Yozgat ili, Çayıralan ilçesinde bulunan bu türbe Bozok’ta 1542 yılında tımar sahibi, 1557 – 1558 yılında Kırşehir Sancak Beyi olan Çerkes Bey’e aittir. Kaynaklardan XVI. yüzyılın ikinci yarısında bugünkü Çayıralan’ın Çerkes Bey’in çiftliği olduğu öğrenilmektedir.
Kümbetli Cami ismi ile tanınan caminin güneydoğusunda ve aynı avlu içerisinde bulunan türbe, kare kaide üzerine sekizgen planlı içten kubbeli, dıştan sivri külahlı bir yapıdır. Bu türbenin önündeki eyvanı ile Şah Sultan Hatun Türbesi’ne benzerlik göstermektedir. Eyvanın doğu duvarında bulunan kitabeye göre türbe H.996 (1587–1588) yılında yapılmıştır. Türbenin ön kısmı eyvana tamamen açıktır. Lahdin bulunduğu oda dıştan sivri kemer silmeli üç dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Buradan mezar odasına dört basamaklı bir merdivenle inilmektedir. Kare planlı esas mezar odasının üzeri aynalı tonoz örtülüdür ve üç mazgal pencere ile aydınlatılmıştır. Türbe benzerlerinden günümüze kadar gelen sayılı yapılardandır.
27 - ÇEŞKA KALESİ : (Kültür Turizmi)
Erken Tunç Çağından Bizans Sonuna Kadar Yerleşim yeri olan Çeşka Kalesi, Demir Çağında depo olarak kullanılan mekânlar Bizans Döneminde ise genişletilerek yaşam alanı olarak kullanılmıştır. Kayaya Oyulmuş 8 Oda Bulunur. Demir Çağında Yapıla gelen Sur Duvarı Bizans Döneminde Tamirat Görmüştür. Kalenin Eteğinde Su İhtiyacını Karşılayan bir su sarnıcı mevcuttur.
28 - KARABIYIK KÖPRÜSÜ: (Kültür Turizmi)
Yozgat - Şefaatli yolunun 38. Km.sinde Kanak Suyu üzerinde kurulmuştur. Yavuz Sultan Selim tarafından Mısır seferine giderken (1516) yaptırılmıştır. Ayaklar üzerinde oturan üç sivri kemerli, iki alçak mahmuzlu, 60 cm. yüksekliğinde korkuluk duvarı ile uçlarda ve ortada baba taşları olan beyaz kesme taştan yapılmış bir köprüdür. 54 m. boyunda 4.5 m. eninde olan köprünün ortasına doğru bir harpuşluk fark edilir.
29 - BEHRAMŞAH KALESİ: (Kültür Turizmi)
Çalışkan köyünün kuzeyinde bulunan yüksek bir kaledir. Gıyaseddin Keykavus emirlerinden Necmeddin Behram Şahı Candar'a ait olan kale, 13. Yüzyılın ilk yarısında yapılmıştır. Kalenin birçok kısmı yıkık ve harap, batı ve güney duvarları ayaktadır. Yüksek kale duvarları, moloz taş üzerine kesme taş kaplıdır. İçte tuğla gibi çaprazlama dizilerle sıralanarak zigzag duvar dolgusunu oluşturmuştur.
